Пишувањето поезија е засадување семе во отворена рана.

(Беи Дао, лауреат на СВП, 2015 )

Кога палестинскиот поет Махмуд Дарвиш го доби „Златниот венец“ на СВП во 2007 година, на прес-конференцијата му беше дофрлено провокативно прашање кое тој го дочека со тишина во очите: „Како се чувствувате сега, кога засадивте дрво во истиот парк во кој дрво има засадено и вашиот ‘непријател’, израелскиот поет Јехуда Амихај?“ Следуваше драмски нережиран молк по кој тој смирено одговори: „Има многу песни од Амихај кои и самиот би ги потпишал како свои, а веројатно и Амихај би го рекол истото за некои мои песни доколку беше жив. А, на крајот на краиштата, видел ли некој некогаш едно дрво да убие друго дрво.“

Се сеќавам на една долга прошетка на северот од трепетливата Калифорнија, низ длабоките шуми со џиновски црвени секвои, во кои сите стебла беа исповрзани едни со други преку долгите разгранети корења по кои газеа дивите животни и уморните туристи кои секогаш гледаа нагоре кон врвовите на дрвјата што како стрелки за задолжителен правец покажуваа кон авионите со кои тие посакуваа да се вратат дома, во сигурноста на препознатливите ѕидови, гласови и рутини. Би сакал да верувам дека во Паркот на поезијата во Струга е така, дека дрвјата си пренесуваат спокој под земјата на ист начин како што над земјата тоа го прават осамените славеи во потрага по песна која би ја скратила ноќта или би го најавила будењето на болните во најблиската болница.

Но, може ли поетот да убие друг поет?

Може преку украсни зборови и сеприсутни фалби, може ако го држи поетот близу до себе закован како змеј-летало в подрум, лажејќи го дека нема ветер на небото, дека авионите сѐ уште фрлаат бомби над градовите и гробовите, дека не е безбедно време за летање, дека тоа што го напишал е ремек-дело и сигурно ќе стане лектира, само ако останат луѓе што ќе читаат поезија.

Да се убие сомнежот на поетот е несомнено убиство на поезијата.

Британскиот поет и актуелен кралски лауреат Сајмон Армитаџ вели дека отсекогаш ги замислувал поетите како голмани на книжевниот свет, како последна линија на одбраната.

Поетите се навидум невидливи и никој не им го мери истрчаното растојание низ терените на историјата, но секој нивен грешен чекор може да биде кобен и документиран во архивата на повторливите грешки кои не доведуваат до пронајдоци. Поети биле и Сталин, и Мао Ѕетунг и Караџиќ, кои пишувале поезија и се грижеле за исчезнувањето на поинаквите мисли и чекори, кои порачувале епски фалби од своите послушници и епигони на тапиот поетски глас. Поезијата е најдоследна и најопасна кога ги сведочи вистините кои го издржуваат снајперот на актуелноста. Поезијата е како лузна од внатрешната страна на јазикот.

Секое семе, пред да се засади, треба да се оддели од толпата, од грстот во згрчената дланка на припадноста. Во крвта на поетот тече генот на отсутноста и самоста, а фестивалите треба да се славење на заедничката одвоеност. Поетот не припаѓа на семејното стебло на моќта, како што и книгата не припаѓа на рафтовите, иако ја носи нивната прав во себе. Книгите, подредени на рафтовите по некоја азбучна или димензионална логика, се како полуживи тела во воени кампови, чиј живот започнува со извлекување надвор од темниците на тесните простори. Отсекогаш повеќе ме привлекува оној празен простор помеѓу две книги на рафтовите во библиотеките, тој жив кратер кој како неозначена патека ме носи до прашањето: „Каде е таа книга? Кој ја чита и каков живот сега таа живее? Дали стои отворена на иста страница со денови, раскрилена како птица во аголот од детски цртеж, чекајќи ветер или крадец?“

Кога пред десетина години стоев пред Sидот на плачот во Ерусалим, погледнав кон своите дланки, а потоа и нагоре без да барам апсолутен одговор за вечните светови. Забележав дека недостига еден камен во ѕидот. Во таа празнина мирно стоеше еден гулаб. Каменот ѝ отстапи простор на птицата.

Малите пукнатини во ѕидот како да се ширеа од жештината и да им отвораа простор на изречените молитви кои се вѕидуваа како зборовни фосили во границите меѓу два камења, меѓу две верувања. Гледав во птицата која не бараше дрво, туку тишина.

Марк Шагал во 1911 година ја насликал „Поетот со птиците“, во која поетот лежи под дрвото, гледајќи кон белите птици и кон цутовите кои како мали пукнатини го најавуваат срамежливото небо како неиспишана страница меѓу згуснатите гранки. Засадените дрвја стареат и ги надживуваат поетите и војните, ги надраснуваат покривите и стануваат симбол за моќта на кревкоста. „И ѕвездите и дрвјата во цут: и трајната постојаност и екстремната кревкост — ни предочуваат исто чувство за вечност“, вели философката Симон Вејл.

Годинава во Паркот на поезијата дрво ќе засади Влада Урошевиќ. Какво ќе биде неговото дрво: со корења кон отворените прозорци, дрво во чија мов лежат мали деца и ги гледаат модрите балони што пролетуваат над него? Дрво чии корења ќе поминат низ подземниот густеж и ќе поразговараат со дрвјата на Адонис или на Ив Бонфоа кои тој ги има вдомено во македонскиот јазик, или со она на Блаже Конески или Матеја Матевски, корења што можеби ќе стасаат до дрвјата околу гробовите на Радован Павловски, Петре М. Андреевски, Ацо Шопов, Славко Јаневски, Богомил Ѓузел и останатите поети и поетеси чии семиња се засадени во воздухот на македонскиот јазик што како откинато летало патува над отворените рани на светот?

* * *

На погребот на Радован Павловски бевме дваесетина луѓе, и дождот кој земјата ја претвори во кал, отежнувајќи ни ги чекорите кои и онака тегобно ни се придвижуваа како при преминување на некоја железна река. На периферијата од гробиштата, телото на Радован Павловски полека влезе во земјата како семе од кое никнува ново време.

Никола Маџиров, август 2023