review Archives - Europe House

„Чудо“: За Романија, Господ и жените

„Чудо“, второто поглавје од трилогијата долгометражни филмови на Богдан Џорџ Апетри, е филм кој е тежок за гледање, тежок за сумирање и тежок за критикување. Инспириран од Балзаковата „Човечка комедија“, Апетри раскажува три неповрзани приказни кои никогаш не се шират, но постојано се продлабочуваат.

Дејството во оваа тмурна мешавина од жанрови се одвива во родното село на режисерот во Северна Романија, а е поделено на два дела. На почетокот, централен лик е Кристина (Јоана Бугарин) – деветнаесетгодишна калуѓерка-почетник која еден ден го напушта манастирот под нејасни околности и никогаш не се враќа. Во втората половина, пак, „Чудо“ се претвора во полициски трилер и го следи детективот Мариус (Емануел Парву) во неговите обиди да разбере што ѝ се случило на Кристина, а и самиот да се соочи со тоа. Жанровската формула попатно се распливнува во чудни сцени на интимност, фантазии за одмазда, христијанско морализирање и несигурни расплети.

Апетри открива малку по малку и не секогаш тоа што гледачот најмногу го интересира. Пред сѐ, филмот ги истражува условите под кои човекот станува животно и релативната баналност на криминалот таму каде што владее масовна рамнодушност. Кристина е единствениот лик чии одлуки потекнуваат од самата неа и покрај тоа што тие никогаш не се објаснети. Можеби е мистериозна или можеби е уште еден „плиток“ женски лик – линијата меѓу двете е тенка. Поголемиот дел од времето таа е само објект кому му се нанесува зло, како во една аудитивно експлицитна сцена, која може да биде тешко поднослива за многу гледачи. Како и многу пати до сега во европската кинематографија, режисерското око на Аперти фрла скоро фетишистички поглед на женското страдање – традиција која малку режисери успешно ја избегнале, пред сè поради емотивната потентност на овие сцени.

Покрај сите профили кои ги гради Апетри, во „Чудо“ Романија е лик сам за себе: држава која сè уште живее во рушевините на некогашниот систем и која создала за своите жители, и за ликовите во филмот, општество кое ниту се распаѓа, ниту се движи напред. Дури и воздухот се чини застоен, а криминалот органски, давајќи му на гледачот ретка можност да проследи филм од Балканот кој не е направен за да шокира странска публика.

Сепак, „Чудо“ не го остварува целиот свој потенцијал. Апетри и овој пат не го предизвикува источноевропскиот формат, но е еден од ретките кои се стремат кон едноставност во својата работа. Наоѓајки баланс помеѓу форма и содржина, вистинското чудо е тоа што тој прави балкански филм кој е интересен дури и на второ гледање.

Севдалина Дамевска

„Татко“: Непознат лавиринт без клопче за навигација

Иако човечкиот ум е еден огромен нестабилен лавиринт, сепак постојат одредени компоненти кои помагаат при навигација и нè држат делумно синтетизирани. Едно од тие навигациски клопчиња се сеќавањата, а филмот „Татко“ (на култниот сценарист и тазе режисер Флоријан Зелер) се фокусира токму на нив и ги испитува преку перспективата на човек кој страда од деменција.

Губењето на сеќавањата е честа тема во современиот филм – од „евтини“ психолошки крими трилери до „артхаус“ филмови како „Љубов“ од Ханеке. Зачестеноста на оваа тема се поврзува и со постмодернистичките струења во кои доминира преиспитувањето на реалноста, вистината, идентитетот и самата уметност, па оттаму и опсесијата со сеќавањата. Но во „Татко“, темата на губење на меморијата нема за цел да ја деконструира културолошката свест до таа мера или, пак, да даде некаков критичен коментар за општеството во кое живееме. Напротив, фокусот е врз самата ментална состојба и како таа може да влијае на еден човек и неговото семејство.

Зелер првично го напишал текстот како театарска претстава, инспириран од искуствата на тетка му која страдала од деменција. Во центарот на приказната се Ентони – постар човек кој страда од оваа ментална состојба и Ен – ќерка му која се грижи за него. Нив ги играат култните британски актери Ентони Хопкинс и Оливија Колман чии сирови перформанси го воздигнуваат филмот дополнителни скалила погоре. Но ниту генијалноста на Зелер не е за потценување – за да ги долови тешкотиите кои ги носи деменцијата, тој ја истенчува границата меѓу формата и содржината, како и меѓу гледиштето на главниот лик и онаа на гледачите.

Мешањето на овие две перспективи е честа раскажувачка тактика, која може да служи за да ги засили чувствата кај гледачите или, пак, за да ги преиспита границите меѓу фикцијата и реалноста. Во „Татко“, бришењето на таа граница служи и за да се симулираат симптомите на деменција – за самиот гледач да ја доживее и почувствува оваа ментална состојба колку што е можно посилно и веродостојно. Па така, филмот нема праволиниско дејство. Нема иднина, минато и сегашност, туку сè е колекција на измешани сеќавања на Ентони кои се претопиле едни во други. Зелер користи и внимателно испланирани монтажни резови за гледачот неочекувано да премине од еден спомен во друг. Во тие мигови, шокот што го доживуваат гледачите е пандан на оној што го доживуваат лицата со деменција кои исто така не знаат во која секунда ќе преминат во сосема различна ситуација.

Речиси целото дејство се случува во еден стан кој ги има карактеристиките на сите станови во кои престојувал Ентони низ годините, а сет дизајнот (за кој е одговорен Питер Франсис) суптилно се менува во текот на филмот. Мебелот, боите на ѕидот, редоследот на закачените слики… сè е во постојано движење за на крајот гледачот да не знае каде се наоѓа на временската оска, во кој стан, и во кое сеќавање.

Со овие тактики, Зелер ги остава гледачите еднакво дезориентирани како и Ентони. Целиот филм е како непознат лавиринт, а единственото волнено клопче за навигација е исплашен главен лик, заробен и изгубен во своите краткотрајни чувства и сеќавања на кои се фиксира – како ќерка му го гали, како му најавува дека ќе се сели во Париз, како го запознава со различни негувателки итн. Како тој да е демнет од грижата на совест, тагата и осаменоста кои ги чувствува по нејзиното заминување.

„Татко“ ја заслужува славата која ја доживеа минатата година. Беспрекорната глума, генијалниот сет дизајн и иновативната раскажувачка техника се повеќе од доволно причини за да се погледне филмот. Најважно, тој поттикнува разбирање и длабока емпатија со луѓето кои секојдневно се соочуваат со оваа ментална состојба. Преку давање подлабок приказ на деменцијата, филмот исто така го соголува човекот и покажува колку ранлив вистински може да биде. Веројатно, неслучајно се одбира и насловот „Татко“. Збор кој иако има безброј конотации, културолошки е асоциран со стабилност, моќ, рационалност – нешта кои Ентони за жал ги губи.

Филипа Сара Попова

Во „Поле со афион“ нема место за цветови во боите на виножитото

Кон „Поле со афион“ во режија на Јуџин Јебелеану, сценарио на Јоана Морару и кинематографија на Мариус Пандуру

Првенчето на романскиот режисер Јуџин Јебелеану наједноставно може да се опише со еден збор: хипер-реализам. Поранешниот актер сега застанува зад камерата за навидум едноставно да прикаже еден ден во животот на главниот лик кој, како и повеќето луѓе, има две страни – една што ја покажува кон светот и друга што ја чува длабоко во себе. Тие две страни се спротиставени како ден и ноќ, и контрастот се прелева во една моќна критика не само на животните избори кои ги прави јунакот, туку и на целото општество во кое тој живее. Токсичната култура на срам која ја прогонува цела Романија е задушувачка, дури и во овие „прогресивни“ времиња – што е восхитувачки да се почувствува во филм што трае „само“ 81 минута.

Кристи (Конрад Мерикофер, брилијантно стоичен) е полицаец кој крие огромна тајна – тој е хомосексуалец во средина која го „плука“ целото негово битие. Неговото француско момче Хади (Радоуан Лефлахи, совршено харизматичен и сталожен) е дојдено на посета и планира да остане неколку дена во Романија, само за да биде со него. Хади е многу различен од својот партнер – тој е порелаксиран, безгрижен и го опсипува со љубов, додека Кристи се бори против обични молби за дружба надвор од неговиот стан. Интернализираната хомофобија го истоштува, а секоја сцена во малиот стан е полна со чувство на самокритика и неприфаќање на себеси. Животот на младиот полицаец значително ескалира уште истата ноќ кога се наоѓа назначен на опасен терен – христијански фундаменталисти окупираат кино во кое се прикажува филм со лезбејска содржина. Токму во тој момент ескалираат сите чувства на самонеприфаќање, борба со сопственото „јас“ и желбата да припаѓа во една токсична маскулина средина која не ги прифаќа различните.

Структурата на филмот е едноставна, а приказната не е ексклузивна или нешто за коешто не сме сите свесни – огромен број на лица од ЛГБТ+ заедницата имаат интернализирана хомофобија, посебно во источна Европа. Додека огромните корпорации ги веат знамињата на виножитото во текот на месецот на гордоста, во Романија и земјите од Балканот животниот стил на квир луѓето се уште се смета за „неприроден“, а полицијата и власта прави многу малку да го запре тоа (во голем број случаи, дури и „прогледува низ прсти“ на секоја злоупотреба што тие ја трпат). „Поле со афион“ е посебен не поради сето тоа што веќе го знаеме, туку поради вештината на Јуџин Јебелеану и камерата на Мариус Пандуру да создадат толку непријатна и клаустрофобична средина во која главниот лик наликува на глушец заглавен во лавиринт без излез. Филмот е обоен толку бледо и безбојно што го „цица“ цел живот од Кристи и уште повеќе го истакнува неговиот премин од тивок човек во насилник кон своите ЛГБТ+ сограѓани. Сценариото е полно со брилијантни анегдоти од секојдневниот живот на сите негови колеги кои на најбанален начин се обидуваат да го оправдаат насилството на полицијата врз сите ранливи категории на граѓани, и да го убедат Кристи дека неговата токсична машкост е сосема во ред. 

Компактно спакуваната продукција успева да го направи токму тоа кон што целела – креативно да го долови секојдневието на повеќето „различни“ луѓе кои не се идентификуваат со хетеронормативното општество во кое живее источна Европа. Иако последниот акт се чини недоработен и избрзан, Јуџин Јебелеану знае како да го извади најдоброто од своите актери. Намерно неодговореното прашање останува – дали ние знаеме како да го извадиме најдоброто од оние што се најмаргинализирани. 

Петра Бранковска

„Имам желба, имам проблем, сега треба да направам нешто“

Во навидум далечната 2016 година, еко-свесни граѓани на чело со Balkan River Defense се здружија со цел да ги заштитат балканските реки од непотребните хидроцентрали. Тие организираа симболична акција – 35 дневна тура со кајак низ 23 загрозени реки на Балканот, од Сава Бохињка во Словенија, до Вјоса во Албанија. Документарецот „Неоштетените“ ја следи еко турата од перспективата на Рок Розман – познат словенечки кајакар, поранешен олимпиец и човекот кој стои зад овој креативен еко протест. Негова е и идејата за филмот, а зад камерите се Миха Авгуштин, Рожле Брегар и Матиц Облак.

Балканот има најголем број слободни реки на континентот, поради што е познат и по симпатичниот надимак „синото срце на Европа.“ Но, како што Розман патува од држава во држава со својот кајак, поминувајќи разни бајковити пејсажи, така разговара со дел од локалните жители кои даваат подлабока и сирова перспектива за состојбата на природните реки. 50-минутниот документарец вади на површина една горка вистина – дека „европското сино срце“ се побавно чука. Алчноста и пасивноста на надлежните институции и непотребните хидроцентрали ги уништуваат овие диви реки, а со тоа го оштетуваат биодиверзитетот и животот на локалните населенија.  Храбро и без пардон, филмот го крши митот дека браните се добри за животната средина и освестува за загрижувачката бројка на планирани хидроцентрали на Балканот – проекти кои се нелегални и кои би биле строго забранети во земјите од каде доаѓаат нивните странски инвеститори.  

Снимајќи ги кајакарските авантури на Розман, „Неоштетените“ ги открива и скриените природни богатства на Балканот. Кинематографијата која изобилува со силни бои и забавени дронски снимки дава совршена можност да се види овој мистичен полуостров од поширок и пошарен агол. Но, контрастот меѓу кадрите од идиличните реки кои сè уште слободно течат и браните кои како цементни монструми го јадат пејсажот не може, а да не предизвика длабоко разочарување или гнев. А некако магично, и покрај сè, во документарецот преовладуваат оптимизам и добри вибрации. Ова најмногу се должи на позитивната енергија која ја носат активистите и на миксот од модерна и етно музика која преовладува во филмот.

Од друга страна, пак, фокусот врз дружбата може да го отргне гледачот од сржта на проблемот – заштита на дивите реки. Затоа како „маани“ на филмот би ги издвоила сувопарните интервјуа и недостатокот на темелно истражување. Обичните граѓанини и еколошки лаици би излегле многу позагрижени од киносалите доколку во документарецот се вклучат повеќе статистики и истражувања, како и посериозни интервјуа со жителите и релевантни експерти. 

Сепак, „Неоштетените“ има огромна историска и општествена важност за Балканот па, вреди да се погледне. Во него се дава уникатен приказ на еколошка ангажираност во време на длабока корупција и рамнодушност каде и покрај сè, активстите носат страст на лицата која инспирира. Пркоста и одлучноста на Розман, огласени преку мотото „Имам желба, имам проблем, сега треба да направам нешто“ се суштински за времето во кое живееме. Па, иако филмот не е врвно уметничко дело, тој е совршена лекција за храброст и креативна еколошка акција. 

Филипа Сара Попова, Гледај.мк

За едно „Вселенско момче“, ни ѕвездите не се далеку

Кон „Вселенско момче“ во режија на Оливер Перо, сценарио на Есебио Лареа и Оливер Перо, кинематографија на Томас Рентир.

Во последните неколку години сведоци сме на еден „нов“ бран комерцијални филмови кои содржат доза носталгија за 80-тите години од минатиот век. Од светски популарната серија „Чудни нешта“ и филмската адаптација на романот на Стивен Кинг, „Тоа“ чие дејство е токму во тој период, па и уште еден хит на Нетфликс, „Сексуално образование“ кој намерно внесува стилски елементи од таа ера. Трендот како да се провлекува и низ независната сцена што дава можност на нови филмаџии да експериментираат со овој пристап за да внесат свежина во приказни кои инаку би се сметале за „веќе видени“. Пример за таков филм е „Вселенско момче“, деби на белгискиот режисер Оливер Перо кој веќе се закитил со главната награда на минатогодишниот Интернационален Детски и Младински Фестивал во Бусан.

Младиот протагонист во ова компактно 100 минутно „патување до космосот“ е 11-годишниот Џим (Басил Грунбергер со особено енергетична изведба) на кој му се случува огромна промена во животот. Неговиот самохран татко и идол (Јаник Ренер) не само што се подготвува за пат во вселената, туку и одлучува да се преселат во друг град за да биде поблиску до обсерваторијата во која ќе работи. Џим истовремено е возбуден поради новата авантура, но и малку исплашен поради тоа што ќе треба да се навикне на ново училиште каде не познава никого. Шансата да се докаже пред татко му и неговиот втор идол, Џозеф Китнигер (светски рекордер во скокање со падобран) доаѓа многу брзо кога е ставен во тим со болежливата соученичка Ема (Албан Масон, одлична во својата емотивна, но сепак зрела глума) за учество во училишниот научен натпревар. Но, светот не е така розов како што Џим сака да верува – нивниот проект е мета на напад од ривалска група на натпреварот, а промените во реалниот живот и тегобите кои тој ги носи со себе се повеќе се чувствуваат.

Иако е маркетиран како филм за деца и младинци, суштината на „Вселенско момче“ е многу подлабока што го прави ова филмско остварување соодветно за лица од 7 до 77 години. Сценариото на Есебио Лареа и Оливер Перо внимателно и суптилно кружи околу теми како задушувањето на децата кои се воспитуваат во „стаклено ѕвоно“, штетите кои се нанесуваат на детската психа од кажување лаги „за нивно добро“ и детската меланхолија која е најчесто предизвикана од грешките на родителите и луѓето на кои тие се огледуваат. Централниот конфликт околу воннаставната активност ја потенцира отуѓеноста на учениците од возрасните, но во исто време ефикасно ја прикажува гледната точка на самите воспитувачи кои прават сè за доброто на своите чеда/ученици. Режијата дозволува сите сериозни и егзистенцијални прашања да се проследени со доза невиност, духовитост и забавна атмосфера за никогаш да не се премине во територија на сериозна контемплација која децата тешко би ја „свариле“.

Ноншалантната привлечност на филмот може да се спореди со стилот на Вес Андерсон, но и со легендарниот филм „И.Т.“ од кој режисерот дефинитивно зема инспирација за неколку духовити сцени. Временското „закотвување“ на филмот во 1986 година го засилува ефектот на музиката компонирана од “The Penelopes”, што создава чувство на топлина и посакувана носталгија кон некое магично, но комплицирано минато. „Вселенско момче“ можеби не е најоригиналниот европски филм на сите времиња, но дефинитивно е едно симпатично љубовно писмо до слатко-горчливите тешкотии на патот од дете во млад човек.

Петра Бранковска

Книжевни рецензии со Читачот – „Сестрата на Зигмунд Фројд“ од Гоце Смилевски

Во рубриката „Culture matters“ покрај филмските препораки, свое место имаат и книжевните рецензии. Првото видео од серијата видео рецензии со ЧИТАЧОТ е осврт на делото „Сестрата на Зигмунд Фројд“ од домашниот автор и европски лауреат Гоце Смилевски.

Subscribe To our newsletter!