gledaj mk Archives - Europe House

„Чудо“: За Романија, Господ и жените

„Чудо“, второто поглавје од трилогијата долгометражни филмови на Богдан Џорџ Апетри, е филм кој е тежок за гледање, тежок за сумирање и тежок за критикување. Инспириран од Балзаковата „Човечка комедија“, Апетри раскажува три неповрзани приказни кои никогаш не се шират, но постојано се продлабочуваат.

Дејството во оваа тмурна мешавина од жанрови се одвива во родното село на режисерот во Северна Романија, а е поделено на два дела. На почетокот, централен лик е Кристина (Јоана Бугарин) – деветнаесетгодишна калуѓерка-почетник која еден ден го напушта манастирот под нејасни околности и никогаш не се враќа. Во втората половина, пак, „Чудо“ се претвора во полициски трилер и го следи детективот Мариус (Емануел Парву) во неговите обиди да разбере што ѝ се случило на Кристина, а и самиот да се соочи со тоа. Жанровската формула попатно се распливнува во чудни сцени на интимност, фантазии за одмазда, христијанско морализирање и несигурни расплети.

Апетри открива малку по малку и не секогаш тоа што гледачот најмногу го интересира. Пред сѐ, филмот ги истражува условите под кои човекот станува животно и релативната баналност на криминалот таму каде што владее масовна рамнодушност. Кристина е единствениот лик чии одлуки потекнуваат од самата неа и покрај тоа што тие никогаш не се објаснети. Можеби е мистериозна или можеби е уште еден „плиток“ женски лик – линијата меѓу двете е тенка. Поголемиот дел од времето таа е само објект кому му се нанесува зло, како во една аудитивно експлицитна сцена, која може да биде тешко поднослива за многу гледачи. Како и многу пати до сега во европската кинематографија, режисерското око на Аперти фрла скоро фетишистички поглед на женското страдање – традиција која малку режисери успешно ја избегнале, пред сè поради емотивната потентност на овие сцени.

Покрај сите профили кои ги гради Апетри, во „Чудо“ Романија е лик сам за себе: држава која сè уште живее во рушевините на некогашниот систем и која создала за своите жители, и за ликовите во филмот, општество кое ниту се распаѓа, ниту се движи напред. Дури и воздухот се чини застоен, а криминалот органски, давајќи му на гледачот ретка можност да проследи филм од Балканот кој не е направен за да шокира странска публика.

Сепак, „Чудо“ не го остварува целиот свој потенцијал. Апетри и овој пат не го предизвикува источноевропскиот формат, но е еден од ретките кои се стремат кон едноставност во својата работа. Наоѓајки баланс помеѓу форма и содржина, вистинското чудо е тоа што тој прави балкански филм кој е интересен дури и на второ гледање.

Севдалина Дамевска

„Татко“: Непознат лавиринт без клопче за навигација

Иако човечкиот ум е еден огромен нестабилен лавиринт, сепак постојат одредени компоненти кои помагаат при навигација и нè држат делумно синтетизирани. Едно од тие навигациски клопчиња се сеќавањата, а филмот „Татко“ (на култниот сценарист и тазе режисер Флоријан Зелер) се фокусира токму на нив и ги испитува преку перспективата на човек кој страда од деменција.

Губењето на сеќавањата е честа тема во современиот филм – од „евтини“ психолошки крими трилери до „артхаус“ филмови како „Љубов“ од Ханеке. Зачестеноста на оваа тема се поврзува и со постмодернистичките струења во кои доминира преиспитувањето на реалноста, вистината, идентитетот и самата уметност, па оттаму и опсесијата со сеќавањата. Но во „Татко“, темата на губење на меморијата нема за цел да ја деконструира културолошката свест до таа мера или, пак, да даде некаков критичен коментар за општеството во кое живееме. Напротив, фокусот е врз самата ментална состојба и како таа може да влијае на еден човек и неговото семејство.

Зелер првично го напишал текстот како театарска претстава, инспириран од искуствата на тетка му која страдала од деменција. Во центарот на приказната се Ентони – постар човек кој страда од оваа ментална состојба и Ен – ќерка му која се грижи за него. Нив ги играат култните британски актери Ентони Хопкинс и Оливија Колман чии сирови перформанси го воздигнуваат филмот дополнителни скалила погоре. Но ниту генијалноста на Зелер не е за потценување – за да ги долови тешкотиите кои ги носи деменцијата, тој ја истенчува границата меѓу формата и содржината, како и меѓу гледиштето на главниот лик и онаа на гледачите.

Мешањето на овие две перспективи е честа раскажувачка тактика, која може да служи за да ги засили чувствата кај гледачите или, пак, за да ги преиспита границите меѓу фикцијата и реалноста. Во „Татко“, бришењето на таа граница служи и за да се симулираат симптомите на деменција – за самиот гледач да ја доживее и почувствува оваа ментална состојба колку што е можно посилно и веродостојно. Па така, филмот нема праволиниско дејство. Нема иднина, минато и сегашност, туку сè е колекција на измешани сеќавања на Ентони кои се претопиле едни во други. Зелер користи и внимателно испланирани монтажни резови за гледачот неочекувано да премине од еден спомен во друг. Во тие мигови, шокот што го доживуваат гледачите е пандан на оној што го доживуваат лицата со деменција кои исто така не знаат во која секунда ќе преминат во сосема различна ситуација.

Речиси целото дејство се случува во еден стан кој ги има карактеристиките на сите станови во кои престојувал Ентони низ годините, а сет дизајнот (за кој е одговорен Питер Франсис) суптилно се менува во текот на филмот. Мебелот, боите на ѕидот, редоследот на закачените слики… сè е во постојано движење за на крајот гледачот да не знае каде се наоѓа на временската оска, во кој стан, и во кое сеќавање.

Со овие тактики, Зелер ги остава гледачите еднакво дезориентирани како и Ентони. Целиот филм е како непознат лавиринт, а единственото волнено клопче за навигација е исплашен главен лик, заробен и изгубен во своите краткотрајни чувства и сеќавања на кои се фиксира – како ќерка му го гали, како му најавува дека ќе се сели во Париз, како го запознава со различни негувателки итн. Како тој да е демнет од грижата на совест, тагата и осаменоста кои ги чувствува по нејзиното заминување.

„Татко“ ја заслужува славата која ја доживеа минатата година. Беспрекорната глума, генијалниот сет дизајн и иновативната раскажувачка техника се повеќе од доволно причини за да се погледне филмот. Најважно, тој поттикнува разбирање и длабока емпатија со луѓето кои секојдневно се соочуваат со оваа ментална состојба. Преку давање подлабок приказ на деменцијата, филмот исто така го соголува човекот и покажува колку ранлив вистински може да биде. Веројатно, неслучајно се одбира и насловот „Татко“. Збор кој иако има безброј конотации, културолошки е асоциран со стабилност, моќ, рационалност – нешта кои Ентони за жал ги губи.

Филипа Сара Попова

„Балерина“: Конвенционална и сентиментална, но безвременска приказна

Да живееш значи да се бориш. Овие зборови отсекогаш биле неисцрплив извор на инспирација во уметноста. Особено во рамките на филмската индустрија се чини дека приказните кои ја обработуваат таа тематика секогаш ќе имаме прилика да ги проследиме на големото платно. Како една од поновите интерпретации се јавува „Балерина“ – детскиот авантуристички анимиран филм  со дебитантна проекција во 2016 година. За разлика од Црн лебед (2010), меланхоличен игран филм за патот до успехот во балетскиот свет, „Балерина“ ја претставува посветлата страна на тоа што значи да се биде дел од таа индустрија.

Филмското дејството се случува во деветнаесеттиот век. Фелиси (Ел Фенинг) е сираче од рурална Бретања, која откако знае за себеси има сон да стане професионална балерина. Земајќи ги предвид нејзините услови тоа се чини речиси невозможно, но таа не е сама. Покрај себе го има Виктор (Дејн ДеХан), нејзиниот најдобар другар, со чија помош успева да избега од домот за деца и да замине за Париз. Таа одеднаш се наоѓа во целосно нова и непозната средина, што само по себе и претставува преголема пречка на патот кон остварување на своите сништа.

Појавата на нов лик во приказната, Одет (Карли Реј Џепсен) и поврзаноста која таа ќе ја има со Фелиси, како нејзин идол, заштитник, па дури и тренер го прави „Балерина“ дел од групата клише филмови од типот на „Девојка од милион долари“ или пак „Карате кид“. Како и во останатите филмови од овој суб-жанр од една страна го имаме класичниот „андердог“, а од друга страна нејзиниот ментор со чија помош воспоставува дисциплина и стигнува до поставената цел. Ова го прави филмското дејство лесно предвидливо, лишувајќи ја публиката од чувство на неизвесност за судбината на протагонистот.

Уште една слабост на филмот е анимацијата во моментите на несовпаѓање на движењето на усните со она коешто го слушаме дека се изговора. Интересно е дека во многу од  сцените е доста очигледно дека анимираните ликови нецелосно ги изговараат зборовите, што придонесува до неприродноста која ја гледаме на екранот.

3 – Д техниката на анимирање е сепак вешто употребена во танц сцените. Ова е еден од ретките анимирани филмови во кои толку реалистично се претставени танцовите чекори и фигури. Режисерите очигледно сакале да стават посебен акцент на танцувањето, така што за поуверлива реализација на кореографиите стапиле и во соработка со членови на балетскиот ансамбл од Националната опера.

Збогатувањето на актерската екипа со Меди Зиглер (поранешна натпреварувачка танчарка) во улога на Камил, една од антагонистките, му додава нова димензија на филмското дејство. Покрај нејзините актерски вештини кои јасно се истакнуваат иако нема искуство колку своите колеги (Ел Фенининг, Мел Брукс или пак Кејт Мекинон), она со кое таа навистина придонесува кон актерската изведба е нејзината танцова позадина.

И покрај бројните пропусти, вниманието посветено на што е можно пореалистично структурирање на приказната го прави овој анимиран филм вреден да се погледне. „Балерина“ е ода за борците меѓу нас кои не се откажуваат. Ова е филм кој секој треба да го погледне, особено во овој свет каде што се заборава дека до ѕвездите се стига преку трњето.

4/5

Евгенија Арсова

Има ли место за „Граѓанинот четири“ во 2022?

„Граѓанинот четири“, именуван по псевдонимот што Едвард Сноуден го користи за да стапи во контакт со документаристката Лаура Поитрас, е филм кој ги следи случувањата во 2013 година непосредно по разоткривањето на аферата на масовно следење на Агенцијата за национална сигурност. И пред овој филм, Поитрас посветува голем дел од својата кариера предизвикувајќи ја американската глобална и национална политика, а ќе се прочуе со „Мојата земја, мојата земја“, слика на животот во окупиран Ирак за која таа ќе ја добие и својата прва номинација за „Оскар“. Поитрас–Сноуден, значи, е интиутивна соработка, која беше наградена со „Оскар“ за најдобар документарец. Но, дали е и успешна?

Првата третина од овој двочасовен филм е составена од снимки на сведоштва пред судови од различен степен и за инстанци од различна магнитуда, па неопходно е да се има минимално познавање на темата за целосно да се разберат воведните секвенци. Филмот често „скока“ од еден на друг судски случај, а јазикот кој го користи е специфично американски правен жаргон. „Граѓанинот четири“ станува малку попристапен по средбата на Сноуден и Поитрас во хотел во Хонг Конг, речиси 30 минути по почетокот. Во овој момент се менува и општиот тон, па документарецот почнува повеќе да наликува на трилер од 70-тите. Паранојата, која често граничи со хистерија, е речиси опиплива, но не и претерана ако се земе предвид ситуацијата.

„Граѓанинот четири“ е елаборативна и квалитетна репортажа, фактографски доследна на проблематиката која ја истражува. Но, без аспирации да оди подалеку од истражувачки журнализам, емотивниот и кинематографски отисок е минимален. Од сите репрезентации на Сноуден кои излегоа овие скоро десет години, таа на Поитрас е единствената која остава впечаток дека тој сè ова го направил за да биде главен лик во тој (и други) документарци. А тегавата монтажа, развлечената нарација и премногу техничките објаснувања шират летаргија која веројатно ќе ја почувствува голем дел од публиката.
За воља на вистината, точно е и дека секоја приказна си има свое време и место, а редок е режисерот кој може да направи вистински безвременско дело од една точка во времето и просторот. Едноставно, во 2022 година проблемот на масовно следење е многу далеку од секојдневните главоболки. Големите прашања, особено тие чии последици се во сферата на теоријата и идеологијата, последниве години се чинат дури и претенциозни за анализирање. Можеби масовното следење и е напад врз човековата автономија, но дали сте ги виделе цените на зејтинот?

Севдалина Дамевска, Гледај.мк

За едно „Вселенско момче“, ни ѕвездите не се далеку

Кон „Вселенско момче“ во режија на Оливер Перо, сценарио на Есебио Лареа и Оливер Перо, кинематографија на Томас Рентир.

Во последните неколку години сведоци сме на еден „нов“ бран комерцијални филмови кои содржат доза носталгија за 80-тите години од минатиот век. Од светски популарната серија „Чудни нешта“ и филмската адаптација на романот на Стивен Кинг, „Тоа“ чие дејство е токму во тој период, па и уште еден хит на Нетфликс, „Сексуално образование“ кој намерно внесува стилски елементи од таа ера. Трендот како да се провлекува и низ независната сцена што дава можност на нови филмаџии да експериментираат со овој пристап за да внесат свежина во приказни кои инаку би се сметале за „веќе видени“. Пример за таков филм е „Вселенско момче“, деби на белгискиот режисер Оливер Перо кој веќе се закитил со главната награда на минатогодишниот Интернационален Детски и Младински Фестивал во Бусан.

Младиот протагонист во ова компактно 100 минутно „патување до космосот“ е 11-годишниот Џим (Басил Грунбергер со особено енергетична изведба) на кој му се случува огромна промена во животот. Неговиот самохран татко и идол (Јаник Ренер) не само што се подготвува за пат во вселената, туку и одлучува да се преселат во друг град за да биде поблиску до обсерваторијата во која ќе работи. Џим истовремено е возбуден поради новата авантура, но и малку исплашен поради тоа што ќе треба да се навикне на ново училиште каде не познава никого. Шансата да се докаже пред татко му и неговиот втор идол, Џозеф Китнигер (светски рекордер во скокање со падобран) доаѓа многу брзо кога е ставен во тим со болежливата соученичка Ема (Албан Масон, одлична во својата емотивна, но сепак зрела глума) за учество во училишниот научен натпревар. Но, светот не е така розов како што Џим сака да верува – нивниот проект е мета на напад од ривалска група на натпреварот, а промените во реалниот живот и тегобите кои тој ги носи со себе се повеќе се чувствуваат.

Иако е маркетиран како филм за деца и младинци, суштината на „Вселенско момче“ е многу подлабока што го прави ова филмско остварување соодветно за лица од 7 до 77 години. Сценариото на Есебио Лареа и Оливер Перо внимателно и суптилно кружи околу теми како задушувањето на децата кои се воспитуваат во „стаклено ѕвоно“, штетите кои се нанесуваат на детската психа од кажување лаги „за нивно добро“ и детската меланхолија која е најчесто предизвикана од грешките на родителите и луѓето на кои тие се огледуваат. Централниот конфликт околу воннаставната активност ја потенцира отуѓеноста на учениците од возрасните, но во исто време ефикасно ја прикажува гледната точка на самите воспитувачи кои прават сè за доброто на своите чеда/ученици. Режијата дозволува сите сериозни и егзистенцијални прашања да се проследени со доза невиност, духовитост и забавна атмосфера за никогаш да не се премине во територија на сериозна контемплација која децата тешко би ја „свариле“.

Ноншалантната привлечност на филмот може да се спореди со стилот на Вес Андерсон, но и со легендарниот филм „И.Т.“ од кој режисерот дефинитивно зема инспирација за неколку духовити сцени. Временското „закотвување“ на филмот во 1986 година го засилува ефектот на музиката компонирана од “The Penelopes”, што создава чувство на топлина и посакувана носталгија кон некое магично, но комплицирано минато. „Вселенско момче“ можеби не е најоригиналниот европски филм на сите времиња, но дефинитивно е едно симпатично љубовно писмо до слатко-горчливите тешкотии на патот од дете во млад човек.

Петра Бранковска

Subscribe To our newsletter!