Владимир Мартиновски: Дури има луѓе ќе има и книжевност - Europe House

18 May

BACK

Владимир Мартиновски: Дури има луѓе ќе има и книжевност

Владимир Мартиновски: Дури има луѓе ќе има и книжевност

Владимир Мартиновски. Кога го спомнувам името на мојот професор од факултетските денови, не чувствувам потреба од дополнително претставување. Верувам дека сите што треба – го знаат добро. На моја голема радост, со него ја почнувам серијата интервјуа во соработка со Europe House и Blen.mk .

Ден пред да замине за Софија, каде што ќе ја промовира збирката „Преобразби“ (во оригинал на бугарски „Преображения“, приредена и во превод на Роман Кисјов) и ќе учествува на десеттото издание на манифестацијата „Европска ноќ на литературата”, на Зум, онака како што налага ситуацијата во исчекување на вакцинација за имунизација, со професорот разврзавме муабет и отворивме многу теми – за неговото творештво, за неговата образовна работа, за книжевната сцена кај нас, за културните политики и за иднината на уметноста.

„Вистинска вода“, „Внатрешни планини“, „Ехо од бранови“, „Небо без ѕвезди“, „101 сонет за една чудна пролет“… Дури и кога ја нема природата во насловите на вашите книги, таа е силно присутна внатре. Вашата блискост со неа е очигледна, но што претставува природата за вас?

Не сум размислувал за тоа, но така е: во насловите сум оставил траги дека природата ми е неразделна од творештвото. Уште од дете најубаво се чувствувам во природа, а да бидам искрен и сега во природа сум дома. Ја сакам природата затоа што е во постојана промена и интересни ми се сите форми на живот. Уживам во сите нејзини облици и ги сакам сите пејзажи и звуци.  Можеби и затоа во поезијата почнав токму со хаикуто, жанрот кој е најтесно поврзан со вечните промени во природата. Многу ми е жал што иако сме дел од природата, од неа толку се отуѓивме, што станавме најголемата закана за неа. Дијалогот со природата сакам да го водам и кога сум во природа и кога сум дома.

Дали повеќе време поминувате во читање или во пишување? Што читате и дали нешто од тоа што читате ве инспирира да пишувате?

Далеку повеќе време поминувам во читање. Има периоди кога интензивно читам и воопшто не чувствувам потреба да пишувам. Возбудата што ми ја нуди некоја книга може да биде слична како и творечкото искуство. Периодов сум насочен кон современата индиска поезија, бидејќи подготвувам избор и препев на дела од сјајни индиски поети, кој ќе биде објавен во следниот број на списанието „Културен живот”. Некогаш читам книги поврзани со тоа што го истражувам, а се случува и да се навратам на класиците или на книги што сум ги читал стопати. Сакам да ја следам и актуелната сцена – и кај нас, и во соседните литератури, а и француската, иако е огромна и тешко е да се следи. Има и периоди кога сум заситен од читање и кога многу повеќе сакам да слушам музика, да гледам филмови заедно со моите. За жал немам навика секој ден да пишувам по еден ред, како што обично се советува. Можеби затоа, многу им се радувам на периодите во кои интензивно пишувам, понесен од тоа што Блаже Конески го нарекува „порив, кој за смисла не прашува”.

Некогаш пишуваме понесени од нешто што сме го прочитале, но кај мене тоа се случува ако тоа на некој начин се проникнува и со мојот живот. Ми се случува дури и по неколку години нешто што сум доживеал од некоја книга, кое не е цитат или некоја директна врска, туку како некое чувство или слика да ме понесе и да напишам нешто што е на некој начин поврзано со тоа. Некогаш и музиката знае да ме понесе, па слушајќи или преживувајќи некоја мелодија да почнат да ми се ројат стихови или приказни.

2021 година е посветена на Блаже Конески, кого често јавно го цитирате. Колку често ги отворате неговите книги и кое негово дело Ви е омилено?

Блаже Конески не сум го запознал лично, но сум слушал многу анегдоти од драги пријатели и професори и сите имале многу убави зборови за него. Моето вистинско запознавање со Конески ми е преку неговите книги. Тој е еден од авторите на кои со радост им се навраќам. Многу му ја сакам поезијата, често ги читам со радост неговите собрани песни, а особено ми е драг неговиот „Дневник по многу години“. Драги ми се и разговорите што Цане Андреевски ги води со него, кои ми се некој вид компензација што не сум го запознал лично и затоа многу го почитувам жанрот интервју. Често знам да прочитам по некое парче од таа книга, чисто за да влезам во тој разговор, во тие теми, кои ми се многу блиски и на кои и самиот размислувам.

Годинава сосема спонтано дојдов до идеја да проверам во компјутерот што сè сум пишувал за Конески и почнав да ги собирам тие есеи, студии, записи, скици. Може да се каже дека има материјал кој има потенцијал да се претвори еден ден и во книга, во која би се видело како го читам Конески, но и како го споредувам со други автори, кои исто така ми се предизвик.

Што се случува периодов на факултетот што го носи името на Конески? Каков е интересот за изучување на македонскиот јазики и на книжевноста?

За жал, последниве години бројот на запишани студенти на факултетот е намален, но за среќа, кај нашите студенти квалитетот воопшто не изостанува: покрај наставата во која покажуваат одлични резултати, студентите на Филолошкиот факултет „Блаже Конески” редовно одржуваат одлична научна конференција „Како си ми?“, која резултира со прекрасни зборници, имаат свој портал http://inmediasres.flf.ukim.edu.mk, комуницираат со колегите филолози од светот, а и одлично напредуваат во студиите. И покрај пандемиските околности, наставата успешно се изведува преку интернет. Мислам дека не треба да се плашиме за иднината на проучувањето на јазикот и на книжевноста. Верувам дека хуманистиката секогаш ќе биде многу значаен сегмент од образованието и дека нашето општество има и секогаш ќе има потреба од филолози, лектори, уредници, преведувачи, проучувачи на јазикот и книжевноста, компаратисти…

Инаку, на факултетот оваа година ни е во знакот на јубилеите: 75 години од основањето на факултетот и на првите катедри, 100 години од раѓањето на Конески, па затоа во тек се интензивни подготовки на научни собири, монографии, публикации…

А каква е ситуацијата со катедрата за Општа и компаративна книжевност и со студентите?

Нашата катедра оваа година одбележува 40 години од своето постоење и наесен планираме меѓународна научна конференција и некои други настани во кои сакаме да се собереме 40 генерации. Некои активности ќе бидат онлајн, а ако има можност би сакале да се видиме и во живо.

Катедрата за ОКК е во постојан контакт и дослух со тоа што се случува во компаративната книжевност во светот. Внимателно работиме на промени на наставните планови и програми, во кои на студентите се обидуваме да им понудиме широка палета на можности на проучување не само на книжевноста, туку и на нејзините релации со другите уметности, на другите полиња на уметноста и на културата воопшто. Акцентот е ставен врз предизвикот литературните феномени да се третираат атрактивно, креативно и во дослух со најсовремените достигнувања на полето на компаративната книжевна наука. Од основањето катедрата остварува врвни наставни и истражувачки активности во кои студиите реализирани преку компарирањето како дисциплина колку што го нагласуваат односот меѓу националната книжевност и другите книжевности, толку ги истражуваат одговорите на прашањата за поврзаноста на книжевноста со сите други уметности, театарот, сликарството, филмот, фотографијата, како и современите дигитални технологии. Затоа, квалитетот на студентите кои дипломираат, магистрираат или докторираат на нашата катедра, а и на ФЛФ воопшто, е навистина висок.

Пред некое време во рамки на работилницата за поезија на „Europe House“ имавте можност да работите и со средношколци…

Да, тоа беше едно толку убаво искуство. Зборувавме за кусите поетски форми и учесниците од гимназијата „Никола Карев” беа сјајни. Втора година средно, многу талентирани и веднаш мошне сериозно се фатија за работа. Навистина бев пријатно изненаден колку зрело пристапија – ем одлични текстови напишаа, ем убави дискусии се отворија. Посебно ми беше драго што и критички ги дискутиравме текстовите и што целото време беа мотивирани, љубопитни и многу расположени за работа. Според тоа што го напишаа на работилницата, се надевам дека идните години ќе читаме нивни творби во книги.

Светот постојано се менува, а во изминатава пандемиска година тоа се случи со вртоглава брзина. За мене, една од најголемите е промената на перцепцијата на времето и просторот – што значи да се има/нема време и што значи да се биде блиску/далеку…

Па, и јас би се согласил со тоа. Сите се најдовме во позиција да ги преобмислуваме овие категории. При целото лошо што се случи, при сите тие жртви, сиот тој страв, ако имаме право да бараме нешто добро, веројатно тоа е што сите сме ставени во ситуација да се преиспитаме и да направиме селекција и хиерархизација на тоа што ни е навистина битно.

Исто така, ете, се отвораат и некои теми околу екологијата и иднината на човештвото. Луѓето почнаа да размислуваат дека не е сеедно што правиме и поединечно и сите заедно. Се покажа дека ако во некои земји помалку се користат автомобилите, луѓето ќе можат да го видат и сонцето. Видовме и дека сите сме покревки од она што мислиме, а и дека сме поврзани и во ваква ситуација е потребна солидарност. Особено кога има голема диспропорција во материјалните добра, па некои земји побргу доаѓаат до вакцини, а во некои, како Индија, во моментов, луѓе масовно умираат.

Исто така, и самата дигитализацијата за многу кратко време направи многу навики да ни се променат и да нè променат.

Кога сме кај дигитализацијата и иднината, каква е иднината на книжевноста? Фаќа ли таа чекор со некои откачени форми/канали или мултимедијалноста е последната новина?

Дури има луѓе ќе има и книжевност. Мултимедијалноста е тенденција од постар датум, но тоа во дигиталнава доба сè повеќе се случува. Сè до печатницата, книгата била луксуз и во светски размери само одбрана елита на луѓе можеле да ги читаат книгите. Денес книгите, музиката, филмовите се далеку подостапни, но таа можност не ни го зголемува и времето коешто ние може да го посветиме, условно кажано, на рецепција на уметничките дела. Мислам дека по пандемијава уште повеќе ќе ги цениме работите што се случуваат во живо, повеќе ќе го цениме тој перформативен момент на театарските претстави, на музицирање или рецитирање поезија во живо.

Не знам, има и други работи… Како на пример вештачката интелигенција која преку апликациите влегува и во светот на уметноста, па се зборува како би изгледале музички или книжевни дела направени од компјутер. Јас не сум некој голем ентузијаст за тоа, бидејќи во суштина мислам дека уметноста ја прават луѓе за луѓе, но ќе биде интересно да се види што ќе ни донесе иднината. Сепак, сметам дека главната и драматична промена во рецепцијата е можноста тоа што се создава во уметноста бргу да стигне до другите.

Нашата книжевност, опишувана како книжевност на „мал јазик“, јас ја доживувам повеќе како книжевност со „мала критика“. Може ли да има голема иднина книжевност со мала критика?

Нашиот јазик воопшто не би го нарекол мал. Можеби има мал бројот на говорители, меѓутоа штом македонскиот јазик е алатка за книжевно изразување, не е помал од ниеден друг јазик. Мал е пазарот. Знам дека овој збор звучи грубо кога ќе се стави во контекст на уметност и книжевност, но горе-долу тоа говори дека тиражите на книгите се мали. Мала е и средината: сите, горе-долу, се познаваме, па не се случуваат големи поместувања во хоризонтите на очекувањата. Ми се допаѓа што ја отворате темата на критиката – таа е многу битен фактор за развој на секој уметнички облик. Општо земено, имаме сериозен дефицит на критика и во книжевноста, и во сите други области.

Задачата на критика ја гледам во тоа како да едуцира и да регрутира поголема читателска публика, како да ги заинтригира читателите да го свртат своето внимание кон современата книжевна сцена. Кај нас има многу читатели кои будно следат што се издава, имаат изградени ставови, свој вредносен систем, вкус итн. Од друга страна, имаме и квалитетни писатели. Улогата на критиката треба да биде да направи врски меѓу овие две категории. Мислам дека ни е потребна што повеќе афирмативна критика, но и критика која можеби ќе направи едно малку посериозно филтрирање, едно малку посериозно разлачување на дострелите на тоа што се создава кај нас.

Што е највозбудливото и најдоброто, најинтересното нешто на нашата книжевна сцена? Мене, на пример, ми се допаѓа како се развива литературата за деца, навистина гледам скок во тој дел.

Да, во литературата за деца има одлични изданија и во смисла на книжевни дострели, и во смисла на целосно обликување на книгите – еден многу пријатен скок, баш тој збор одговара. Мислам дека има добри појави, добри книги во сите жанрови, особено ме радуваат сјајните книги во доменот на расказот и микрофикцијата. Се обидувам да ги следам сите жанрови, освен драмската литература, која ми е најмалку позната. Ги следам романите, расказите и поезијата и можам да кажам дека од сите има многу убави дела. Но, да, можеби најзабележителен исчекор има токму во сферата на литературата за деца.

Политиката и културата се тесно поврзани. Изминатата година добивме нова влада и нова министерка за култура. Како би ја оцениле нејзината досегашна работа, дали мислите дека културните политики се на добар пат и дали имате некои препораки?

Периодот е релативно краток за да може да се оценува, особено ако се има предвид и пандемискиот контекст. Она што многу ме израдува кај нас е акцентот на заштитата на културното наследство, на црквите во Курбиново и Матејче, на пример, објекти кои се навистина многу значајни, а кои практично претходно беа заборавени да се заштитат. Би го поздравил и чествувањето на делото на Блаже Конески. Исто така, на последниот конкурс за проекти од национален интерес беше истакната посебна поддршка на младите творци. Не сум проверил колку тоа беше остварено, но како културна политика го поздравувам, затоа што мислам дека е сериозен влог да се работи со и да им се даде шанса на младите автори во сите уметности. Во текот на оваа година би требало да ги видиме резултатите од тој потег, па да можеме да кажеме повеќе. Општо земено, мислам дека во културата и во уметноста, како и во науката и во образованието, државата долгорочно треба да вложува многу повеќе.

Во резултатите од конкурсот видовме дека годинава треба да излезе Ваша нова книга „Хор во задниот двор“ во издание на „Чудна шума“. Дали подготвувате уште нешто ново?

Таа книга настана минатата година, во карантинските месеци. Пред две години, првпат објавив книга за деца, „Дур дишам се надевам“, во издание на Арс Ламина. Лани во карантинот излезе книгата „Шах со Бах“ во издание со „Чудна шума“ и со илустрации на Зоран Кардула, така што ракописот „Хор во задниот двор“ е еден вид нејзино продолжение. Во неа сакав феноменот на музиката, на звукот, на песната да го доближам до младите читатели, да им ја доловам таа страст, пред сè преку песни во кои има и куси приказни, еден вид мини басни. Тоа е главната разлика во однос со „Шах со Бах“, каде што во преден план беа децата кои музицираат, големите композитори или плочите кои јас сум ги слушал како дете или младинец. Зоран Кардула веќе работи на илустрациите, така што се надевам дека наесен ќе ја имаме книгата в раце.

Насловна фотографија: Филип Кондовски
Фото 2: Данило Коцевски
Фото 1: Наташа Атанасова

Subscribe To our newsletter!