Во време кога сме соочени со последиците од климатската криза и секој природен ресурс е важен повеќе од кога било, одржливоста веќе не е прашање на избор или животен стил, туку на совесност и граѓанска одговорност кон планетата Земја.

За еден производ да го освои потрошувачот, веќе не е доволно да биде добар. Купувачите сакат многу повеќе од квалитет – честопати бараат и поддржуваат производи и брендови кои имаат слични вредности со нивните. Ова се чини е очигледно. Зошто би поддржувале бренд со нашата куповна моќ, ако не се согласуваме со неговите општествени и еколошки вредности? Соочени со климатската криза, чии последици веќе се чувствуваат насекаде низ светот и дојдоа до сечиј праг, оние кои навистина се грижат, се подготвени да ги согледаат последиците на купувачките навики.

Можеби помислувате, како моето самоизразување преку модата придонесува за поодржлива иднина? Модата е една од највлијателните индустрии во однос на социјалните и политичките влијанија. Во целиот свет, потрошувачите купуваат околу 80 милиони нови парчиња облека секоја година, според документарецот The True Cost. Ова исто така значи дека денес, ние како потрошувачи купуваме 400 проценти повеќе облека отколку пред 20 години! Големината на модната потрошувачка и производство денес има значителен ефект врз нашата планета и заедниците во неа. Имаме тенденција да купуваме повеќе облека затоа што имаме тенденција лесно да се ослободуваме од облеката што веќе ја поседуваме.

Твојата моќ како потрошувач

Модната индустрија е еден од најголемите виновници во поглед на загадувањето на животната средина. Според Агенцијата за заштита на животната средина на САД, 26 милијарди текстил завршуваат на депонија секоја година. Да бидеме реални, ниту ваквите фрапантни бројки нема да ги спречат повеќето луѓе преку ноќ да се свртат кон брендови и дизајнери кои негуваат одржливи практики. Голем дел не се подготвени ни да се откажат од купувањето од брендови на брза мода. Но, многу луѓе сакаат да направат промена на подобро. Да ја парафразирам Ен Мари Боне, која ова оригинално го има кажано за нула отпад напорите: Не ни требаат неколкумина кои совршено практикуваат одржлива мода. Ни требаат милиони кои го прават тоа несовршено.

Д-р Мет Џонсон, професот на Меѓународната бизнис школа Халт и основач на блогот за невромаркетинг Pop Neuro, вели: „Има сѐ повеќе докази дека потрошувачите се под влијание на напорите за одржливост на брендовите кои ги избрале и се подготвени да платат повеќе за производи од бренд за кој веруваат дека е одржлив, отколку за бренд кој не е“.

Вредноста за парите и леснотијата во купувањето остануваат одлучувачки фактори во донесувањето одлука дали нештото ќе биде купено, но одржливста станува сѐ позначаен фактор. Резултатите од истражување од 2019 година што го предводеше Hotwire, покажаа дека 47% од интернет корисниците ширум светот прекинале да користат услуги и/или производи од бренд(ови) чии вредности се косат со нивните. Заштитата на животната средина котира највисоко на листата со причини. Можеби на прв поглед одржливата мода не делува како примамлив бизнис модел, но немањето еколошки одржлив аспект на бизнисот, денеска може да ве исфрли од работа.

Кога купуваме парче гардероба, моден додаток или обувки од одржлив бренд, ние плаќаме многу повеќе од производ – ја плаќаме целата еко-социо-економска приказна околу него, директно учествуваме во поддршката на практики во кои веруваме, на тој начин инвестирајќи во нивната, но и во својата иднина.

Како да препознаеш вистински одржливи брендови?

За да можеме да бараме отчетност од брендовите и да процениме колкави и колку искрени се всушност нивните напори да ги сменат своите практики во „позелени“, треба да знаеме што е реално потребно за да се случи тоа.

Агенцијата за заштита на животната средина на САД како напори за одржливост на еден бизнис ги смета создавањето и одржувањето на услови во кои луѓето и природата можат да коегзистираат во продуктивна хармонија, со цел да ги поддржат сегашните и идните генерации.

Имплементирањето на одржливоста во бизнисот може да биде тежок залак за голтање. Многу брендови сметаат дека се премногу мали за да можат да бидат 100% одржливи и да го соопштат тоа без сомнеж и со гордост. Во никој случај не го охрабрувам greenwashing како „метод“ за учество во одржливата реалност, но верувам дека секој поеднец и бизнис може да направи и најмали промени во насока на транспарентност и одржливо работење.

За да може еден моден бренд да се квалификува како одржлив и етички, мора да работи со материјали и практики што не се штетни за животната средина, вработените да бидат соодветно платени, односно да биде вреднуван нивниот труд и да се почитувани нивните човекови и работнички права, и брендот во своето работење да го минимизира јаглеродниот отпечаток, користејќи обновливи извори на енергија.

Дополнителни „поени“ се добиваат со користење на локални суровини и работна сила, како и со спроведување на ефикасни филантропски и општествено одговорни практики, како донации во добротворни цели и вработување лица од социјално ранливи категории или лица со различна способност. И секако, да се биде транспарентен во сите овие процеси.

Вредност наспроти цена во модните избори

Сигурно сте се прашале: зошто е одржливата мода толку скапа? Се разбира дека имате право да го прашате тоа и треба да добиете транспарентен одговор.

Кога размислуваме за одржлив живот, важно е да се разбере вистинската цена на предметите што ги купуваме. Кога ќе ја погледнете етикетата со цена, разбирливо е  да бидете збунети или фрапирани од, понекогаш, драматичната разлика во цената помеѓу брзата и одржливата мода.

За жал, иако одржливо изработените предмети стануваат сѐ попопуларни, тие не се стандард во производството. Во ова интензивно капиталистичко општество, повеќето бизниси преземаат чекори за да се осигураат дека можат брзо да произведат конкурентни производи и да ја зголемат продажбата. Она што не се гледа во таа цена е влијанието врз животната средина или луѓето во синџирот на снабдување – од земјоделците до шивачите и работниците во фабриките.

Правењето отстапки за да се намалат трошоците може да вклучува користење на детски труд и плаќање мизерни плати на работниците во фабриките. Всушност, модната индустрија насочува повеќе пари кон подгревање на модерното ропство од која било друга индустрија, покрај технолошката.

Брзото производство на облека е исто така еден од примарните придонесувачи на глобалното загадување. Модната индустрија е одговорна за 10 проценти од светските емисии на јаглерод, што е повеќе од емисиите од сите меѓународни летови заедно! Брзата мода, исто така, произведува 20 проценти од глобалната отпадна вода, што во најголем дел е предизвикана од токсични текстилни бои. Оваа боја се пробива во екосистемите, а микровлакната од неодржливи ткаенини (како полиестер) ги загадуваат нашите води уште повеќе.

Правењето отстапки од фер работењето им овозможува на бизнисите брзо да направат многу предмети и да продаваат повеќе по пониска цена. Алтернативата – да се има одржлив синџир на снабдување – значи да се произведува помалку и да се продава по повисока цена. Огромна штета стои зад цената на неетички направените предмети. Мораме да се запрашаме: Ако некоја компанија ги експлоатира луѓето и планетата за да обезбеди ниски цени и брза заработка, дали облеката е навистина поевтина? Можеби е, ако гледаме само во паричникот, но трајните влијанија врз животната средина и општеството се непроценливо скапи.

Ќе бидам искрена, некои брендови за одржлива облека се неверојатно скапи, и ова ме спречува да купувам многу работи по целосна цена. Меѓутоа, бидејќи долго време ја следам модната индустрија, можам да ви ветам дека кога купувате од одржливи брендови, вашите пари одат за фер плати за вработените, за етички пристап кон снабдувањето со суровини, а неретко и во добротворни цели и/или иницијативи за промовирање и помагање на одржливоста во поширок поглед. Ова е причината зошто се обидувам да пазарам од одржливи компании/брендови/поединци секогаш кога можам, така што ако сакам да купам нешто ново, знам каде да одам прво.

Исто така, се обидувам да не ги споредувам цените на брзата мода со трошоците за одржливо изработени производи, бидејќи критериумите не се исти. Познавањето на вистинската цена зад предметите всушност ме охрабри да избегнам купување нови. Во најголем дел, се држам до купување од втора рака, разменување и пренамена. Веќе има многу отпад од облека и производи во депониите, и сметам дека е подобро да ја користам повторно и да ја пренаменам пред да купам нова. Плус, ми заштедува многу пари!

Зошто се важни твоите модни избори?

Не смееме да заборавиме дека одржливоста како вредност е еден вид модна изјава, покрај тоа што е еколошка и економска. Вашиот моден избор може да направи големо влијание врз многу животи – од луѓето вклучени во целиот процес на производство до луѓето околу вас. Секој од нас влијае врз средината, па со секое парче што го носите на вас, вие испраќате порака, давате потврда, давате поддршка.

Модата е многу повеќе од само облека, сѐ повеќе овој термин се поврзува со транспарентност, човековите права и општествената одговорност. Модата е искуство и моќна форма на самоизразување што е важно за позиционирање на нашите лични вредности и како се гледаме себеси во општеството. Може да има приказна зад секоја кошула, фустан, торба или додаток што ги носиме.

Начинот на кој се изразуваме преку модата може да обезбеди влијателна платформа за да доведе до промени кон повеќе етички и одржливи практики во синџирите на снабдување. Самоизразувањето преку модата еволуираше во нешто поголемо-избор и начин на живот.

Автор: Александра Спасеска
Илустрација: Моника Стојановска