Уметноста постојано се менува и се надградува, а чувството за естетика е мошне силно присутна емоција кај секој човек. Таа константна еволуција на стилови и движења што го одразуваат духот на времето остава простор сите интермедијални уметности да го пронајдат своето место на уметничката сцена. Графитите или уметноста на графити е една од најновите гранки на визуелната уметност – динамично движење што се појавило во последните декади на дваесеттиот век. Графити уметниците веќе не се кријат во сенките на напуштените улички, туку постепено влегуваат во мејнстрим културата, преобликувајќи го изразот на модерната култура. Графитите што некогаш се толкуваа како чин на бунт и пркос, денес еволуираа во почитувана и влијателна уметничка форма што е препознаена на глобално ниво. Оваа искачување на графитите од маргинализирана уметност, сѐ до галериска поставка означува промена во човековата перцепција за тоа што може да биде протолкувано како уметност.

Почетоците на графити културата

Графити уметноста ги следи своите почетоци на улиците на Њујорк во доцните шеесетти и раните седумдесетти години на 20 век. Графитите се тесно поврзани со хип-хоп и рап културата на американската сцена. Со идејата да се вратат јавните простори каде што поединците ќе можат слободно да се изразуваат, графити уметниците почнаа да го користат градот како нивно платно за самоекспресија. Оттука и првобитно нивниот уметнички активизам беше критикуван како вандализам, но со текот на времето се здоби со признание за својата креативност и социјално-општествени коментари. Под графити може да се подразбере широка палета на уметнички техники и стилови. Разновидноста во стиловите може да се забележи преку креативноста на авторот на графитите: почнувајќи од живописни и колоритни букви/цртежи сѐ до сложени и детални мурали. Уметноста на графитите не е ограничена само на еден стил туку е динамична и постојано се развива.

Графити артистите експериментираат со мноштво материјали и методи и така го обелоденуваат колективниот став на општеството и ја реанимираат идејата за сѐ што може да се постигне на јавните простори. Покрај својата естетска димензија, графитите служат како активистичка платформа за социјален коментар и поради тоа многу уметници ги користат своите дела за покажување став по некои важни општествени прашања. На овој начин, тие го привлекуваат вниманието за овие теми на неконвенционален начин и со тоа предизвикуваат дијалог и различни мислења.

Еден од најважните аспекти на графитите е способноста да ги надминува културните, географските и јазичните бариери. Јазикот на графитите е универзален јазик што можат да го разберат и да го толкуваат луѓе од сите културни и географски сфери на животот. Графити уметници од различни делови на светот оставија траги, а нивните дела станаа дел од глобалниот уметнички дијалог. Графитите се длабоко вкоренети во заедницата. Многу графити артисти работат на проекти што вклучуваат локални уметници и со ова чувство за ангажман во заедницата се поттикнува посилна релација помеѓу уметноста и луѓето, трансформирајќи ги урбаните простори во динамични, креативни центри. Уличната култура е домот на графити уметничката сцена.

(Фото: Вито Валентинети)

Дополнително, графити артистите поместуваат граници со нивните пораки што најчесто се тесно поврзани со мејнстрим културата или културата на мим (memes) дискурсот. Ова препознавање е она што предизвикува „катарзично“ ослободување кај луѓето кои доаѓаат лице в лице со графити пораките. Понекогаш средбата со графитите може да се појави на некое чудно и неочекувано место во градот и во поголемиот дел графитите се насликани во маргинализираниот простор на градскиот пејзаж: напуштени фабрики и згради, мостови, железнички и автобуски станици, болници, затвори, студентски домови, кампуси и сл. Меѓутоа, покрај сите овие хронотопии, денес може да се каже дека графитите полека го наоѓаат своето место во галериите и музеите, а сѐ повеќе артисти слободно се изразуваат и сликаат графити и мурали во урбаните делови на градовите и со тоа ја збогатуваат естетската слика на градот. Ова признание не само што го подигнува статусот на графити уметниците туку и поттикнува низа позитивни ставови за ширењето на границите на современата уметност. 

Домашната графити сцена

Графити уметноста во нашата држава, како и во многу делови од светот, се толкува како динамична и експресивна форма на креативно самоизразување. Во текот на изминатите неколку децении, улиците на градовите станаа шарени платна за прикажување на разновидна палета од уметнички стилови и пораки. Скопскиот кеј е таков пример, каде што големите камени плочи се украсени со различни уметнички цртежи или потписи на повеќе графити автори. Во нашата држава, еден дел од графити цртежите служат како средство за пренесување на социјални и политички коментари, одразувајќи ги ставовите и желбите на уметниците-автори. Тие можат да тангираат теми и прашања како што се: културниот идентитет, актуелните политички и општествени прашања, на тој начин давајќи уникатен објектив преку кој доаѓа до израз локалната перспектива на народот. Меѓутоа, важно е да се напомене дека понекогаш графитите немаат одредена тема, односно за некои креативци цртањето претставува релаксирачки чин преку кој доаѓа до израз желбата за креирање уметност. Покрај тоа, одредени артисти, едноставно, сакаат само да остават свој украсен печат на градот или да покријат непристојни натписи, празни валкани и сиви ѕидови со колоритни графити цртежи.

Графити сцената во нашата земја не е ограничена само на градските улици; таа исто така најде дом во галерии и изложби, дозволувајќи им на уметниците да допрат до пошироката публика и да добијат уметничко и општествено признание за нивниот талент. Во Скопје и низ целата земја, има мноштво примери на впечатливи графити и мурали што се своевиден печат за македонската уметност. Оттука може да се каже дека графитите се пример за моќта на уметноста да ги надмине границите на општествените норми и правила и да ги доближи луѓето едни до други. Тоа придонесува за културното богатство на земјата и служи како платформа за индивидуално и за колективно изразување. Движењето продолжува да се развива, нудејќи визуелен наратив што истовремено е енергичен и провоцирачки за неговата публика.

На фотографиите можеме да ги забележиме муралите во Струмица по повод заштитата на водните ресурси, потоа познатата клупа пред зградата на Europe House Скопје, фамозните графити во ГТЦ што ги освоија срцата на граѓаните, муралот под Железничката станица Скопје, простор што истовремено е и Велоштад (плоштад за велосипеди), графитите во Europe House Велес и Europe House Струмица. Денес, македонската графити сцена сѐ повеќе расте. Се организираат графити фестивали што стануваат сѐ помасовни. Такви примери се Графити фестивалот „Куманово графити фест“ и „On The Blok“ (МКЦ).

Графити уметноста е многу повеќе од само форма на креативно изразување и експресивност. Таа е ново визуелно движење што ги предизвикува конвенционалните норми и нуди нова и модерна перспектива за улогата на уметноста во општеството. Како што продолжува да се развива и да се приспособува на променливиот пејзаж на нашите градови, уметноста на графитите стана моќен доказ за долготрајната креативност и уметничкиот порив на младиот уметнички дух кај секој од овие графити артисти.

Графити уметноста е многу повеќе од само форма на креативно изразување и експресивност. Таа е ново визуелно движење што ги предизвикува конвенционалните норми и нуди нова и модерна перспектива за улогата на уметноста во општеството. Како што продолжува да се развива и да се приспособува на променливиот пејзаж на нашите градови, уметноста на графитите стана моќен доказ за долготрајната креативност и уметничкиот порив на младиот уметнички дух кај секој од овие графити артисти.